Kan hriselna chungchangah hian kan pian hma pum chhunga kan awm lai atang daihin tam tak chu a inhril tawh a, min paitu hriselna, ei leh in ten min nghawng thui hle a. Tin, kan naupan lai a kan ei leh in, kan rilru puthmang(mind-set) te pawhin a nghawng zel bawk a. Chutiang ani chung chuan kan Hriselna vawng tha a, tichak tur chuan kan theih ang tawka Fitness kan neih hi a pawimawh em em a, thawk leh khatah a neih pup theih loh a, neih belh zel ngai anih avangin hmanhmawh rum rum theih pawh a ni lo tih erawh hriat tel a tha.
Fitness nei tur chuan Exercise hi a pawimawh em em phawt mai a. Mizo-in Exercise tia kan hriat hi Inkhel tur te tih dan, Fit tawh sa leh kum lama naupang deuh ho tih ang hi kan rilru ah a awm duh khawp mai a. Hmanlai chuan Inkhel tur ten Exercise harsa deuh deuh hmangin an inla Fit thin a, an inkhelh dawn loh chuan an Fit lo leh mai bawk a. Tunlaiah chuan inkhelh a tul vang ni lovin, Hriselna atan miin Exercise an la tauh tauh a, mahni taksa zawh tawk te te in, Fitness neih loh an hlau em em tawh a ni. Fitness nei turin an inkhel thin tawh zawk.
Mak deuh mai chu Mizo hi kum 40 pelh tawh chinah phei chuan Fitness kan uar lo tlang pui a. Chumi awmzia chu hrisel taka awm tur pawhin kan in enkawl lo hle a, kan awmna Taksa hi hlutna chang kan la hre lo a ni (Pathian thu kan awih lo pawh a tih theih ang chu), Aizawl khawpuiah ngat phei chuan kum 40 chunglam zinga 90% ka hriat ve ho hian BP sang etc. an lo nei zel a, pumpui tha lo an ni tlangpui bawk. kan hriat loh hian an lo buai em em mai niin. Mizo ten fit dan nia kan hriat hi tlemin a harsa deuh a, a huphurhawm hle bawk Zing-tlan/Walk leh inkhelh hi fitness neihna nia kan hriat chhun a ni deuh ber a. Dik ve khat mahse a famkim lo em em a, a huphurhawm em avangin Damdawi lamah kan tuan huai huai a ni ber mai. Chuvangin kan lo hrisel zawk theih nan awlsam te-in heti hian intan dawn teh ang :
Insawizawi (Exercise) :
Exercise hi ka hrilhfiah ve dan chuan ‘taksa che’ ka ti thin a, min nuih deuh hak thin. Mi thenkhat ten thawh hma-a insawizawi ai chuan tlai deuh hlekah zawi sa a thawh ka duh zawk an ti fo thin a. Insawizawi tur hian thawh hma kher a ngai lo tih hi hre hmasa phawt ila. Mu kham hnep hnawpin Exer lak a hrisel ber. Zingah chauh emaw Exercise-a awm kan ti ni te pawh hian a lang rum rum. Zing, Chhun, Zan hian exer lak hun a ni vek a, kan hriat loh hian kan Exercise(che) reng a, mahse kan taksa Monitor tur tawk kan exer lo thin hi a pawi mai chauh a ni. Exercise lak hian natna tam tak Mizoram a tunlai natna kan vei huai huai lakah hian min veng ti mai teh ang, Eg. BP Sang, Zunthlum, lung natna, ruh natna hrang hrang, thluak, rilru lam thlengin, a tam mai.. Tin, exercise kan mamawh dan pawh hna hrang hrang thawk, hun hman dan in ang lo tak tak kan nih hlawm avangin, thiante tih ruala tih ve put put chi a ni lem lo. Zawh tawk leh mamawh tawk a tha ber a. Exercise kan lak hian kan ruh leh tihrawl te an hah a, hahchawlhna hun pawh pek a ngai tih hriat tur a ni.
Muthilh (Sleep) :
Fitness nei tur chuan Mut that hi a pawimawh em em phawt mai. Mu tha mang lo (Mu tlem) an fit tak tak thei lo. An hriselna a der thawng bik tih hi tlang hriat a ni a, chuvangin mut (hilh) vang vang theih hi a pawimawh em em a. Zan rei tak tak men ngai hna thawk kan nih pawhin taksa ngeih tawk tur mut ngei tur a ni. Hemi chungchang hi chu kan hre tam lutuk. Dar kar 7 vel bawr tal hi chu han mu ve hrim hrim ila. Kan muthilh chiah atanga chhiar a kan harh leh thleng tihna a ni, khuma men kur lai ni lovin. Tin, mut hahchawlh hun te pawh hriat a tha, kan taksa hian a mamawh a ni.
Ei leh in (Eating) :
Kan taksa hi tuiral mai thei a ni a, eng lai pawh hian kan tui hem hem reng ti ila a dik awm e. Chuvangin Ei leh in hi thlahthlam loh tur a ni. Kan taksa mamawh ang leh kan hmanral ang hu hi kan ei ve a ngai a. chutihlaiin a ei thei vek lah mamawh aia tam ei hi kan ni tlangpui a. Tui tih zawng kan ei teuh thin. A balance a dik loh chuan a hrisel chuang lo. Kan Mizo chawhmeh leh thlai te hi an chhe hran lo. Kan ei dan leh kan sawngbawl dan erawh chu uluk deuh a ngai mai chauh a ni. Rice, Pumpkin leaf, Soyabean, Red Meat etc.. saptawngin an rawn ziaka changkang danglam riau-in kan hria a, Chaw, maian, Bekang, Sa, etc. ani mai. Chung tho chu alawm Mihring dang te hian an ei. Engtia siam leh ei hian nge taksa tan a chak tih hi kan chhut ve lova. A tui dan ringawt kan zawng a, kum 40 chuang tawh chin te khan in ei rei khat tawh, Zunthlum thisen sang a kawk vuh zel A chak zawk theih dana siam a, ei dan tawk(limit) te hi zawng ve tawh ila, tlai tih a awmlo. Ei-in uluk hmasa apiang an vannei a ni mai. Ei leh in uluk tih hian thil manto pui pui leh siamsa(readymade food) lam kan sawi lova, kan hmuh phak, a thar, hrisel leh chakna bo lo zawng a siam a, ei a ni kan sawi. Tin, vawikhat ei atana kan mamawh tawk te hi inchhut ve mai mai a tha hle. Kan mamawh tawk pawh a in ang lo hlawm fur ang chu. Tin, thil hrisel lo tui kan tih tlat thin te pawh hi ban ve hret hret phal ila, tui dang hrisel a lo awm teuh mai.
Hlim/Hun thawl :
Fit tur chuan hlim hi a lo pawimawh tel daih mai. Hei pawh hi kan hre ru kur, rilru hlim leh eng thawl te hi an hrisel-in an fit bik tlat zel nia. Hlim/nui tam te hian natna an hneh awl bik(reduce stress hormones). Chuvangin, hun hlimawm lo kan tawh lai te, hrehawm kan tuar lai te ringawt ngaihtuah lovin, ‘hmalam hunah chung aia hun tha chuan min nghak a, damin ka la awm ani’ tih ringawt pawh hian rilru a ti fit a, taksa a harh hawk a sin.
Mizo Upa-in A dam hauh phawt ila an lo ti thin a. Tin, Sap mi lar rilru lam zirtirtu Zig zaglar te pawh hian kan leiba te, kan rilru ti hrehawm tu te leh phurrit min phirtirtu te chu I dam a ni tih hriat tir rawh tih hi rahbi hmasa-ah an lo dah ve tho mai. Tin, thil tha/hlimawm lam thlir/beisei thin te hi an dam rei bik an tih chu. Chuvangin kan taksa natna hrang hrang te pawh hi E khai! ka la dam hi maw.. kan inla FIT a nge han ti ila, hun thawl-ah taksa peng hrang hrang, tha kal vel, ruh leh tihrawl te hi rilru-in han chhui vang vang ila, na te hi a dam huai huai thei nia, chung mai chu alawm Meditation te pawh hi.
Tin, thian kawm leh inpawl hona hlimawm neih te hi kan lo mamawh khawp mai, mi khawhar hi an dam rei lo bik niin researcher te chuan an sawi.(BBC.UK).