Your Daily News

BP SANG CHUNGCHANGA HRIATZAUNA

0 2,236

Khaw thlang lam (sap ram) ah chuan BP sang vei an tlem tual tual laiin, kan ram (India) ah ve thung chuan tlem tlemin (2-3 %) kan pung tial tial thung. Hei hian tha lo lam a kawk a; a chhan chu rei tak enkawl loh a BP sang chuan lung phu chawl (heart attack), lung (heart) emaw kal (kidney) thalo, thisen zam chat leh mitdelna thlengin a thlen thei a ni. Hemi piah lamah hian ngaihtuahna fim a tibuai thei a, rilru ngaihtuahna a tizimin, zawi zawiin hriatna a hlohtir thei a ni.

BP tih chu sap tawng kaihtawi – Blood Pressure tihna a ni a; a awmzia chu kan lung(heart) in kan thisen zamah eng ang taka chakin nge thisen a pek (pump) chhuah hi a ni. Hlutna pahnih a nei a, a chung lam (systolic) leh a hnuai lam (diastolic). A chung lama 120 leh a hnuai lama 80 (120/80) hi a pangngai a, 139/89 chuan BP sang mai tur a entir laiin, 140/90 chin chunglam chu BP sang a ni. Mihring chu kan upat telh telh hian kan thisen zamin a fân theihna(elasticity) a hloh ve tial tial a, hei hian BP sang chi khat, a chunglam hlutna chauh sang ang chi a thlen thin a ni. Kan ramah hian kum 60 chin chunglam zingah za zela zawmsarih (70%) velin hetiang ang chunglam BP sang (Systolic Hypertension) hi an vei ni a chhut a ni. BP hi hrisel pangngaiah pawh, duhthusam chuan kum 20 tlin hnuah kum hnih dánah en (check) ziah tur a ni a, kum 40 hnuah chuan kum khatah vawi khat tal en tur a ni.

BP sang vei theihna ti tamtu te chu kum upatna, thau lutuk (obesity), thlahtute atang BP sang, kal thalo, zunthlum, meizial zuk, zu in, steroid, nau pai danna, intihcherna damdawi te an ni a. Pian tirh ata thisen zam zim leh diklo avangin BP sang a awm theih bawk. Chhan hriat theihloh a BP a sân chuan ‘essential hypertension’ tih a ni a, hei hian taksaah pawi dang a thlen hmain a rang lama damdawi hmanga enkawl a mamawh thin a ni. Chunglam chauh BP sang (isolated systolic hypertension) te pawh hian enkawl an mamawh tho a ni.

BP hi kan chi (salt) ei nen hian a inkungkaih a. Chi ei hnem lutuk hian BP sang a thlen thei a ni. Chi hi science lam tawng chuan Sodium chloride tih a ni a, a awmzia chu sodium leh chloride inbelhbawmin chi (salt) a siam tihna a ni. Chi a BP tisangtu chu ‘sodium’ hi a ni. Kan taksaah hian chi chu sodium leh chloride ah insem hrangin, sodium zawk hian tui hipna a nei a; a lo tam chuan kan taksaah tui a tam a, tui a tam chuan thisenah tuiril a tam a, thisen zam a nawr (pump) nasa a, chu chuan BP sang a thlen thin a ni. Kan ramah hian za zela 20 vel (20%) chu Salt Sensitive – al duh tamlo an ni a, heng mite hi chi an ei hnemin an BP a sang hma bik a ni. Mi pakhat tan ni khatah chi ei zat tura tha tih chin chu 5mg (thirfiante khat) a ni. Hetih rual hian ‘chi thuhruk’ (hidden salt) pawh ngaihtuah tel tho a ngai a: ei leh in, tui in tur chenin, chi (natural salt) an pai vek a, an pai zat erawh a in anglo nawk thung. Eisiamna hmanraw thenkhat, sodium tamna chi, entirnan: chawhmeh hanna (Aginomoto) Monosodium glutamate atanga siam, te hian engemaw chen chu BP an ti sang thei bawk a; sodium nitrite, sodium saccharin, sodium bicarbonate (baking soda) leh sodium benzoate te hi tomato sauce-ah te, soyabean sauce-ah te leh pickle-ah te a tawih har nan a hman thin a ni a; burger, pizza, bacon, sausage-ah te pawh sodium a tam hle a ni.

   Sodium hi  kan taksaah kan mamawh reng thova, a tam luat chauhvin BP a tisang thin a ni. Kan taksaa a hnathawh tur baka BP a tihsan theihna lakah Potassium-in a veng thei a; potassium tamna te chu thei leh thlai lam chi te a ni a, hemi avang hian hriselna lama min enkawltu daktawrte pawhin thlai leh thei ei tam turin min hrilh fo reng a ni. Duhthusam chuan ni khatah tum 4-6 vel ei a tha.

BP sang enkawl nan hian damdawi chi hrang hrang a awm a: diuretics (zun tamna), alpha blockers, angiotensin-converting enzyme inhibitors, angiotensin receptor blockers, calcium channel blockers, rennin inhibitors. Damdawi lam siamtu company-te hian a ni telin damdawi thar leh tha zawk te pawh an siamchhuak reng a ni. Damlo tam takah damdawi chi khat chauh hmanga BP sang enkawl hi duhthu a sam duhlo hle a, hemi avang hian damdawi chi hnih emaw, chu aia tam pawh, a ruala pek an ni thin a ni. Mak tak maiin damdawi chhuak hmasate, entirnan: zun tamna lam chi te, hi tun thleng pawh hian damlo tam zawkah chuan, a malin emaw damdawi chi dang nen a tangrualin, a la thawk tha ber zel a ni.

Damdawi tlemte chauh hmanga BP sang enkawl hi a damlo thuawihna – insumtheihna leh taimakna a zirin a theih fo thin a. Weight control (rihna vawn that) hian awmzia a nei hle a ni. I taksa rih zawng tur tak hre tur chuan i sanzawng chu a metre-in chhut la, chu chu amah leh amah in puntir la, a lo chhuak zat chu 23 (sawmhnih pathum) in puntir leh tur a ni (multiply your height in metre squared by 23).

Taksa sawizawi tlem mi chu a lungphu a rang a, chu chuan a lung chu hun rei tak tak chhung hah takin a thawhtir tihna a ni. Taksa sawizawi that, aerobic exercise: walking (a kal chi), jogging (zawi muanga tlan chi), swimming (tui hleuh), running (a tlan chi) hi a pawimawh a, nitin tih thin tur a ni. Tih tantirh lamah ni khatah minit sawmhnih chhung tlan tanin, mahni phak tawk zelin, kum 18 chin chunglam tan chuan darkar khat leh a aia rei te pawh, exercise lak hun chhung chu pawh sei mai tur a ni.

Mei zuk, a zulo tan pawh midang mei zuk khu hip, leh vaihlo lam kaihhnawih reng rengte hian taksaah thil tha lo (chemicals) a tichhuak a; heng hian thisen zam dâwt a tizim a, chu chuan BP a tisang thei a ni.

Kan taksaa BP vawngtu te zinga pawimawh deuh chu Kal (kidney) hi a ni vet tlat! Vitamin D hian kan kala BP vawngtu a pui a. Vitamin D chu ni êngin kan vun a chhun hian kan taksaah a insiam a; chaw, thlai leh thei atangin kan taksaah kan la lut thei bawk a, damdawi mum ang te pawhin Vitamin D hi taksaah a lakluh theih a ni.

Zu in nasat lutuk hian lung (heart) a tichhe hlen thei a; no hnih no thum lek in pawhin kan BP hi reilote chhung chu a tisang thei a ni. Hah (stress), taksa lam leh rilru lam hahna, hian BP a tisang thei bawk a; hei hi damdawi leh taksa hahdamna hmangin a enkawl theih a ni. Natna benvawn tak tak – zun thlum, kal thalo leh chuap lam thalo te hian BP sân theihna a tizual a, heng natna te hi enkawl vat vat a ngai thin a ni.

Kum tam lamah BP sang a hlauhawm rualin, naupangte pawhin BP sang an nei thei tho a; chung naupangte chu thau lutuk (obese) te, harhvanglo te leh sodium tamna lam chi (high sodium snacks) ei hnem lutuk te an ni. Chuvang chuan, naupan lai atang phatin nunphung tha leh eitur taksa tana tha ei chîn te hi BP sang laka inven nan a tûl a ni.

 

credit, Dr. Isaac lalrawngbawla

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

error: Content is protected !!