Hmeh hanna tia kan sawi thin, Ajinomoto hi kan hmang lar ta viau mai a. Ei rawngbawlnaah kan hmang deuh vek tawh a, tha tilo an awm laiin sawisel tur hrelo te pawh an awm bawk. Chinese food’ kan tih, khawchhak lam chhuak eisiam chi hrang hrangte hi kan uarin, thingpui dawra kan lam tam ber pawl – chow, fried rice, momo etc. – te an ni hlawm a, heng ho ah hian ajinomoto kan tih mai hi thahnem tawk tak a tel a ni. Tin, ram thenawm Burma lam atanga eisiam chi – la-phe-tauh, sanpiau etc. ah te hian hmeh hanna hi hman nasat a ni bawk a ni.
Ajinomoto hi a nihna takah chuan ‘monosodium glutamate’ tih a ni a. Kum 1908 khan Japan rama Professor Kikunae Ikeda chuan ‘sea weed’ (tuifinriat hnim chi khat) atangin a siak chhuak a. A temteliak hi kan kaa hriat thin pangngai: thlum, al, kha, thur, a nih loh avangin ‘umami’ tiin a phuah a; hei hi Mizo tawng chuan ‘hang’ kan tih nen hian a inhnaih ber a ni. He a thil siak chhuah hi kum 1909 ah Suzuki Brothers te chuan sumdawnnaah lalutin ‘Aji-no-moto’ (essence of taste tihna) tih hming pu in an zuar ta a ni. Khaw thlang lamah chuan hemi hnu fe hian ‘Accent’ tia zawrh a ni ve thung.
A lawng chuan ajinomoto hian tuina a neilo a, a inhmeh tur ei chi nena chawhpawlh erawh chuan chu eitur tuina chu a let tam takin a tipung thei thung a ni. A that veleh na chu, rem theih tam tak a nei hi a ni: sa, sangha, arsa, thlai lam chi hrang hrang, sa tui hang (soup) leh eisiam chi hrang hrangte. A tawk chiaha pawlh chuan a tui em em laiin, a tam erawh chuan a tuilo lutuk veleh hlauh thung a ni.
Kum za chuang zet khawvelin monosodium glutamate (ajinomoto) a lo hmelhriat ta a, a hmangtu an tam tulh tulh a, a fak tawk an awm laiin a sawisel tawk pawh an awm a. Ei leh bar thila tel a nih avangin hriselna lam zirtute pawhin an zir chiang nasa hle a ni. Eng ang takin nge hriselna a khawih pawi theih a, allergy neih chi a ni em tih te; ajinomoto hua anga insawi leh ei theilo anga insawi te nen lam an zir ngun hle a ni.
Thenkhat sawi dan chuan he monosodium glutamate hi ‘excitotoxin’ a ni an ti a. A awmzia chu, kan taksaa timur te hi nasa takin a chawk tho a, thi khawp hialin a chawk tho thei a, hriatna zam a tichhe thei a ni an ti. Hemi rah chhuah chu rualbanloh theihna khawp natna: Alzheimer’s disease (hriatna leh taksa thununna hloh), Parkinson’s disease (tha khur nasa) leh a dangte an ni. MSG Symptom Complex tih a awm bawk a, chutah chuan hengte hi an insawiselna a ni tlangpui: taksa hik mum mum, sa hut hut, za mer mer, hmai leh awm tawt riaua inhriatna, thaw hah, lu na, luak chhuak, lungphu rang, mutchhuak, taksa chau ngawih ngawih. Heng bakah hian ajinomoto rei tak ei chuan obesity (thau luat), mit thatlohna, lu na benvawn, kulchona leh mumal lohna a siam thei an ti bawk.
Heti taka hman lar leh sawisel nasat tawk a nih avangin vawi tam tak monosodium glutamate (ajinomoto) hi ei atan a him chiah em tih en fiah nawn awn awn a ni a. Food and Agricultural Organisation (FAO) leh World Health Organisation (WHO) chuan tangrualin, Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives (JECFA) chuan tum thum – kum 1970, 1973 leh 1987 ah te enfiahin, Acceptable Daily Intake (ADI) not specified ah an dah a; a awmzia chu, a him lutuk a, nikhata ei tur pawh an bithliah lo tihna a ni. Hemi bakah hian European Communities, Federation of American Societies for Experimental Biology (FASEB), Food Standards Australia New Zealand te chuan monosodium glutamate (ajinomoto) hi a him an ti a ni.
DR. Isaac lalrawngbawla
a him lutukin nikhata eitur pawh an bithliahlo naa, kan neurons te thi khawpa over-excite thei ‘excitotoxin’ A Nilo tih tuman an la rawn sawi theilo chu nih hi. Excitoxin a ni tih chu a hlauhawmzia hriate leh a hlauhawmloh titute pawhin an pha-lo ve ve chu a ni 😀
keimahah hi chuan him ka tilo, ka accident na avanga ka dar a tha tawm awm, nghawng leh ban tha zawh a tha kham ngawih2, kartin hmehsak ngai ziah ka ni ṭhin a, TV aDoctor an rawn kawmin, Ajinomoto hi tha na, scietica, tha lam effect nei ho ah hian a ṭhalo em em ani tih thu a sawi ka ngaithla hlauh mai a, chuta ṭang chuan kan chhungkua hian kan ei ta lo a, loh theihloh a ei chu a awm tho, mahse, nitin tukṭhuan, chhun chaw, zanriah..,ect..ah kan ei takloh avangin, puipun nikhua a ei chauh kan nih tak aṭang chiah in hun rei vaklo a ral hnu chuan….Ka dar tha tawm effect chu tun thleng hian a zia ta em em mai ani…a hmaa 100/100 nuamlo ṭhin kha, ka tehkhin ve danin, 100/90 vel hian ka dam ang a ka ti. Chuvangin, thildang a a ṭhatloh na chu thuhran, hemi avang ngawt pawh hian mite hian eilo thei ve se tih hi ka duhsakpui em em ta mai ani.
1970 bawr vel choh a research chu ava rei tawh ve.Tunhnaiah te enchhinna lam te a awmlo em maw ni aw?